FRANCUSKA – SRBIJA Istorijska perspektiva

Francuzi i Srbi predstavljaju dva evropska naroda koja su raspolagala i raspolažu sa različitim demografskim, kulturnim, ekonomskim i vojno-političkim mogućnostima i kapacitetima. Francuska je jedna od najvećih evropskih, pa istorijski gledano i svetskih sila, dok je srpski narod tokom istorije doživljavao uspone i padove, imao svoju državu i borio se tokom XIX I XX veka za ujedinjenje i pravo na sopstveni nezavisni put. U tome je veoma često imao Francusku za svoju saveznicu i u svakom slučaju tokom većeg vremena prijateljsku silu. Sa druge strane i Francuska je u ova dva poslednja veka imala neujednačenu poziciju u međunarodnim odnosima, dobijala i gubila pojedine ratove, imala unutrašnje krize tokom XIX veka i nekoliko unutrašnjih pokušaja revolucije. Francuska je uz čak tri restauracije monarhije tokom XIX veka, bila i ostala sinonim za republikansko organizovanje države i društva, slobode i prava pojedinaca u političkoj sferi, začetak socijalne države... Francuska je u isto vreme bila kolonijalna i imperijalistička država prvog reda, organizator sistema saveza još od kraja XIX veka (Antanta), preuređivala Evropu i svet nakon Prvog sv. rata, zatim potresena antikolonijalnim ratovima i političkom nestabilnošču nakon Drugog sv. rata, ojačana zatim De Golovim konceptom V republike koji je na snazi sve do današnjeg dana.

Pre početka XIX veka dva naroda su imala malo direktnih kontakata, što je delom rezultat geografske udaljenosti, slabih saobraćajnih mogućnosti srednjovekovne Evrope i feudalne rascepkanosti tadašnjih zemalja. Ipak srpski srednjovekovni vladari i plemići sklapali su bračne veze sa francuskim kućama i plemićkim porodicama. Tokom turske najezde u jugoistočnu Evropu, Francuska je zauzimala kolebljivu politiku u prilogu svehrišćanskih akcija za njihovo suzbijanje. To je rezultat i čestih francuskih sukoba sa Habzurškom monarhijom, koja je predstavljala velikog rivala, što je posebno u teoriji i praksi sproveo kancelar i katolički kardinal Rišelje u vreme tridesetogodišnjeg verskog rata u prvoj polovini XVIII veka. Verski sukobi unutar zemlje kao i angažovanje u neposrednoj okolini, nije moglo imati za posledicu volju sa oslobođenjem jugoistočne Evrope.

XIX vek - Posle Napoleonove epohe, koja je okončana 1815. godine Bečkim kongresom Francuska kao poražena sila sa restauriranom monarhijom, pokušavala je postepeno da povrati svoj uticaj u odnosu na savez velikih pobedničkih sila (tzv Velika Alijansa). Srpski se faktor posle dva ustanka (1804. i 1815.) i izvojevanja ograničene nezavisnosti koju je postigao Miloš Obrenović, okretao postepenom jačanju svoje državnosti, praćenog privrednim I kulturnim uzdizanjem. Veze sa Francuskom su u početku bile kulturne, potom privredne, a sa postepenim jačanjem Francuske tokom sledećih godina pojačala se politička i vojna saradnja. Tako je prvi ministar vojske kneževine Srbije bio Francuz Ipolit Monden. La Martinijev putopis o srpskom patriotizmu (posebno Ćele kula), kao i drugih stvaraoca, odjekivao je širom hrišćanske Evrope. Kao što su De Lakroove slike grčke patnje pod Turcima i Bajronovi spisi o grčkom ustanku pomogli državotvornim naporima Grka da formiraju 1829. nezavisnu državu i probiju blokadu engleske politike prema Istočnom pitanju, tako su i ove veze Srba sa francuskim prijateljima i njihovom kulturom pomagali u savlađivanju sličnih blokada. Ipak u oba slučaja presudnu pomoć oslobađanju pravoslavnih naroda Balkana dala je ruska politika i njene armije.

Dakle od 1815. godine, Francuska polako napušta svoj već viševekovni odnos saradnje sa Otomanskom imperijom i prihvata afirmativan pogled u rešavanju Istočnog pitanja. Pokorene hrišćane otomanskog carstva treba osloboditi turskog jarma, ali se tom opštem prilazu u pragmatskoj politici svakodnevice pristupa od slučaja do slučaja i to sa periodičnim politikama. Francuska imajući iskustva Ilirskih provincija, širi svoj kulturni uticaj na Balkanu, nastojeći potom da proširi svoj ekonomski upliv, a paralelno sa tim i politički. Polazeći od sopstvenih progresivnih ideja koja proklamuje u dužem nizu decenija, o pravu na slobodu i jednakost pojedinaca i naroda, Francuska prihvata postepeno oslobađanje balkanskih hrišćana od turskih stega, ali mu dodaje i svoje interese, poput vrlo verovatnog uticaja na pisanje Načertanija (preko poljske emigracije), da bi se i to oslobađanje modifikovalo i van ruskog uticaja; ali u nekim periodima se zalagala za status quo, kada bi prevagnuli sopstveni ekonomski interesi i finansijska ulaganja u Osmanskom carstvu.

Francuska se nije mešala vojno protiv Turske da bi pomogla u rešavanju Istočnog Pitanja u korist balkanskih hrišćana. Čak se u jednom trenutku tokom Krimskog rata našla na strani Turske, zajedno sa Britanijom i Sardinijom, a protiv Rusije. Istina, Francuska je posle oružanog uspeha koalicije na južnom Krimu, prihvatila primirje i pomogla Rusiji na mirovnom ugovoru u Parizu da prođe iz ovog sukoba što bezbolnije 1856. Međutim ona svojom politikom nije sputavala rešavanje Istočnog pitanja, kao što je to činila engleska politika, već je pokušala da oslobodilačke težnje naroda usmeri i oplemeni svojim političko-kulturnim uticajem. Prilikom tursko-srpskih incidenata 1862. i potonjih pregovora pomogla je da knez Mihajlo dobije uspešne koncesije (prvo 1862. iseljavanje turskog stanovništva iz preostalih gradova – baza u Srbiji, a potom 1867. i njihovo potpuno napuštanje i predaju pod pun suverenitet Srbiji, računajući i Kalemegdan). Na Berlinskom kongresu 1878. iako sa bitno redukovanim uticajem nakon poraza od Pruske iz 1871, založila se i ključno pomogla da Srbija dobije veće proširenje na jugu, konkretno grad Vranje. Prilikom više ratnih sukoba Crne Gore sa Turskom uspešno je posredovala zajedno sa Rusijom i nekim drugim silama u korist crnogorskih i hercegovačkih Srba. Naročito je knez Danilo razvijao strateške odnose Crne Gore sa Francuskom, dok je potom knjaz(od 1910.kralj) Nikola u svojoj vladavini dužoj od pola veka pored tradicionalnog oslonca prevashodno na Rusiju, imao odlične odnose sa nekim drugim silama uključujući i Francusku (tu su i Italija, povremeno čak i Austro-Ugarska).

Nakon Berlinskog kongresa 1878. godine u Srbiji dominantnan politički uticaj na kralja Milana i oficijelnu vlast, postaje austro-ugarski. To traje do približno 1890. godine, kada paralelno sa abdikacijom kralja Milana Obrenovića dolazi do postepenog slabljenja austrougarskog uticaja. Tome je posebno doprinelo u spoljnopolitičkom domenu formiranje Antante - francusko-ruski savez koji svojom privlačnošću uticaja ove dve sile na srpski nacion, pojačano deluje na otvaranje zvanične Srbije ka približavanju ovim silama. Promenom dinastije 1903. godine, Srbija se pridružuje u spoljnopolitičkoj orijentaciji drugoj srpskoj državi, Crnoj Gori, koja je dotle bila pretežno okrenuta ka Antanti. Francuski finansijski kapital je bio dominantan u Srbiji još od osamdesetih godina XIX veka, kao i francuska kultura, što je sve zajedno pospešilo političko oslanjanje zvaničnog Beograda ka Antanti od Majskog prevrata 1903. godine. Finansijski kapital Francuske je tako početkom XX veka učestvovao sa preko 80% svog stranog kapitala i investicija u Srbiji.

Još je možda veći uticaj Francuske tokom XIX veka u kulturnom planu na srpske prostore. Kulturni uticaj Francuske, kao i uticaj ideja francuske političke i društvene misli je bio evidentan u kontinuitetu, mada je po pravilu bio izraženiji među višim i obrazovanijim slojevima srpskog stanovništva. Francuska kultura je brže i ranije prodirala u srpske krajeve van turske vlasti, međutim u novooslobođenoj od Turaka Srbiji taj uticaj je tokom prve plovine XIX veka bio izrazit. Oslobođena Srbija je brzo upijala ideje jednakosti, liberalizma i pravde koje su bile veoma prijemčive i na ovim prostorima. Francuski jezik, kultura, prihvatani su od viših slojeva stanovništva u Srbiji, a zatim oponašani i od nižih. Ključni momenat je bilo školovanje i studiranje najelitnijeg dela srpske inteligencije u Parizu i Francuskoj. Sa druge strane Srbi su posle zbacivanja viševekovnih okova turskog azijatskog ropstva i primitivnosti koja im je na taj način bila nametana, prosto upijali evropske tekovine. Francuska kutura kao dominantna i evropska bila je upijana na srpskim prostorima u novooslobođenoj Srbiji baš zato što su Srbi, ukoliko bi se izrazili po Jungovoj terminologiji, sačuvali svoj evropski arhetip i pod azijatskim ropstvom, a Francuska i francuska kultura je doživljavana kao nešto najkvalitetnije u toj Evropi, ali i nešto prijateljsko, što nije tuđe i osvajačko. Francusko-srpski odnosi u okviru pogleda na fracusko-pruski odnosno francusko-nemački sukob, su takvi da je u početku srpska strana ophrvana svojim problemima gledala na njega kao geografski relativno udaljen problem, ali značajan za evropsku politiku. Sa većim simpatijama se posmatrala Francuska, što je naročito dolazilo do izražaja u širem javnom mnjenju. Kralj Milan Obrenović je vodio kako je napred već pomenuto, dominantno austrofilsku politiku posle Berlinskog kongresa, uprkos izraženom više francuskom kulturnom i nešto manje privrednom pogledu. Od kraja osamdesetih, tačnije od 1890. francuski uticaj je u porastu, posebno od trenutaka kada je formirana Antanta, savez Francuske i Rusije. Iako su svesrpske simpatije na strani Rusije i Francuske, tek nakon prevrata 1903. i dolaska Petra I Karađorđevića dolazi do potpunog vezivanja Srbije za Antantu. Nakon Carinskog rata 1908. i posebno odluke da se srpsko teško naouražanje kupi u Francuskoj a ne u Nemačkoj, francuski uticaj je potpuno istisnuo austrougarski i nemački, a Srbija je i time potvrdila da staje potpuno uz Francusku u velikom francusko-nemačkom sukobu.Problemi i povremeni oprez prema Srbiji od strane Francuske na razmeđu vekova, iako je srpska elita (izuzev dvora Obrenovića), javnost, crkva, vojska imala potpunu naklonost prema Rusiji i Francuskoj, bio je pored samih obrenovićevskih monarha utican sa još dva elementa. Prvo Francuska je u Turskoj imala značajan kapital uložen, kao i privredne interese, pa bi ostvarenje planova Srba, Bugara i Grka o proterivanju Turske iz Evrope, ugrozio delom te interese krupnog kapitala. Takođe, veoma važno je da je Velika Britanija za čiju su se naklonost sile Antante, a pre svega Francuska žestoko borile, lavirala od naklonosti Centralnim silama, Antanti  i neutralnosti. Britanska politika se naime tradicionalno najviše upravo na Istočnom pitanju sukobljavala sa ruskom politikom. Englezi su bili protiv srpskih interesa u Istočnom pitanju, pošto su srpski faktor dugoročno identifikovali (u manjoj meri i interese drugih pravoslavnih naroda) kao veoma bliske Rusiji, pa nisu bili spremni da podrže težnje Srbije i Crne Gore ka ostatku srpskog naroda koji je još živeo pod turskim jarmom(Stara i Južna Srbija , danas Kosovo i Makedonija). Dakle Francuska je bila oprezna da do kraja podrži srpske interese prema Turskoj, iz straha da se ne zameri Britaniji. Takođe i Italija kao nesiguran član Centralnih sila je bila zainteresovana za područje Albanije, na koje je delom reflektovala i srpska politika u okviru konačnog rešenja Istočnog pitanja tj. proterivanja Turske sa Balkana i Evrope.

XX vek - Tokom prve decenije XX veka, kada dolazi do snažnog vezivanja Srbije za sile Antante, svet se sprema za pozornicu Velikog rata. Nemačka i Centralne sile, željne nove preraspodele moći i kolonija, Francuska koja sprema revanš Nemačkoj za poraz iz 1871, zajedno sa Rusijom (nespremnom za rat) i Britanijom (koja ima svoje partikularne interese). Francuska je težila da što duže odloži neminovno, otuda Aneksiona kriza 1908. i Balkanski ratovi 1912-1913. nisu bili prilike u kojima je Srbija mogla računati na podršku, upravo zbog nespremnosti Antante što iz realnih (Rusija)što iz vrlo pragmatskih razloga(Britanija se solidarisala sa Centralnim silama posle Prvog balkanskog rata da se Srbiji ne dozvoli izlaz na more, osigura integritet i nezavisnost Albanije i produbi zatim  potonji sukob Bugarske i Srbije).Francuska je u granicama svih ovih ograničenja pomagala Srbiju i Crnu Goru,  koliko je mogla za vreme Balkanskih ratova, velikoj krizi nakon Srajevskog antentata, kao i u samom Prvom sv. ratu.

Ali pucnji u Sarajevu na Vidovdan 1914, po principu kauzaliteta, dovode do lančanog sveevropskog rata najkrvavijeg u dotadašnjoj istoriji. U čitavom trajanju Velikog rata, Srbija i srpski narod u celini su zadržali savezničku principijelnost prema Francuskoj i Antanti. To je Francuska znala da ceni i na mirovnoj konferenciji u Versaju kao i u posleratnom periodu kada je bila glavni pokrovitelj Kraljevine Jugoslavije. Jer vojno savezništvo Srbije i Francuske u Prvom sv. ratu nije se zasnivalo na formalnom političkom savezu dveju država, već na osećanju iskrenog prijateljstva i zajedničkih interesa koje se pokazalo postojanim i plodotvornijim od saveza pravljenih na osnovu političkih pogodbi i ugovora kakvi su sklapani između drugih država tokom rata. Odluka Francuske vlade da se pridruži Rusiji i da se na objavu rata  Austrougarske Srbiji, pomogne odbrana Srbije, zasniva se na poimanju identičnih interesa, kako Srbije i Francuske tako i sila Antante i slobodnog sveta, u tome da se susprostave germanskom imperijalizmu da uspostavi svetsko gospodstvo na ruševinama nezavisnih evropskih država. Odluka Francuske da uđe u rat, da bi se zaštitila Srbija, predstavljala je istovremeno i čin odbrane sopstvene nezavisnosti i opstanka, kao što je i rat Srbije za odbranu svoje nezavisnosti predstavljao ujedno borbu za odbranu svih zemalja ugroženih od germanskog imperijalizma. 

A Srbija je tokom Prvog sv. rata primala raznovrsnu materijalnu, vojnu i političku pomoć od strane Francuske. Francuska je odigrala najvažniju ulogu u teškim trenucima povlačenja srpske vojske i izbeglica preko Albanije i evakuisala ih na Krf, a zatim u Francusku Severnu Afriku, mahom u Tunis. Solunski front su pored drugih savezničkih trupa, uglavnom držali francuski i srpski vojnici – koji su takođe odigrali i presudnu ulogu u njegovom proboju i oslobođenju jugoslovenskog prostora, te iz rata direktno izbacili Bugarsku, odlučujući doprinevši da iz njega izađe i Austrougarska i na taj način pruživši veliki doprinos u konačnoj pobedi sila Antante. Francusko prijateljstvo i savezništvo za srpski narod su utoliko značajniji, što je najdragoceniji doprinos Francuska  Srbima dala u vreme kad je Rusija kao tradicionalni saveznik i oslonac bila u velikoj krizi, te na kraju i izašla iz rata. Taj doprinos je dodatno uvećan na mirovnoj konferenciji u Parizu, na kojoj je novoformirana Kraljevina  SHS, između ostalog, upravo od francuske diplomatije dobijala važnu podršku za sopstvene interese.

Veliki rat i zajednička ratna epopeja Francuza i Srba učvrstili su i dodatno iskalili već formirano prijateljstvo dva naroda, svakako nejednaka po svojim resursima i mogućnostima, ali povezana zajedničkim iskustvom, prijateljstvom i savezništvom. Francuska pomoć i saradnja sa Srbijom i srpskim faktorom u celini tokom Velikog rata, znatno je doprinela vojno političkom uspehu Srba u ovom svetskom sukobu. Oktobarska revolucija i stvaranje SSSR, lišilo je zvanični Beograd svog velikog tradicionalnog saveznika na Istoku, tako da Francuska time dobija još veći značaj. Tako i u međuratnim godinama, u nešto drugačijim okolnostima (Srbi u zajedničkoj državi sa Hrvatima i Slovencima, a Francuska kao dominantna evropska sila) dve države jačaju već tradicionalno savezništvo i prijateljstvo koje je zajedničkim paktom, Malom Antantom i Balkanskim sporazumom još više učvršćivano. Povezanost dve države i njegovih naroda je u ovom periodu bilo na vrhuncu, u odnosu na čitavu dotadašnju istoriju. To je naročito došlo do izražaja u periodu do ubistva kralja Aleksandra Karađorđevića u Marseju oktobra 1934. Nakon toga političko vođstvo Jugoslavije je zbog jačanja sila Osovine, počelo da vodi neutralniju politiku u odnosu na velike sile.

U periodu posle 1918. godine Francuska Treća republika i novoformirana država Kraljevina Srba,Hrvata i Slovenaca ulaze kao pobednice i saveznice iz svetskog rata, sa već izgrađenim prijateljskim i savezničkim odnosima iz prethodnih decenija, koje je sa jugoslovenske strane razvijala pre svega Kraljevina Srbija. I jedna i druga država pojavile su se posle rata sa ojačanom međunarodnom pozicijom. U međuratnom periodu unutrašnji politički i društveni odnosi u obema zemljama igrali su vidnu ulogu, no to pre svega usled složene nacionalne strukture više važi za Jugoslaviju nego za Francusku – koja je i sama bila u neprestanoj turbulenciji nestabilnog proporcionalnog sistema, sa čestim i nestabilnim vladama.

U čitavom međuratnom periodu francuski uticaj na kulturu u Kraljevini SHS(Jugoslaviji) i prisustvo francuske kulture u javnom životu bili su doživljavani kao izraz prijateljstva koje je iskovano tokom rata, te je otvorenost za francuski kulturni uticaj bila naročito izražena u Srbiji. Francuski uticaj prožimao je politiku, nauku, umetnost, kulturu i prosvetu, formirao manire ponašanja u gradskim sredinama, stizao kroz modu i nove običaje, iskazivao se u ishrani i svakodnevnom životu. U severnim i severozapadnim delovima Kraljevine, posebno u delovima države naseljenim katoličkim stanovništvom i mađarskom i nemačkom nacionalnom manjinom, tradicije Austrougarske monarhije bile su još žive i jake da se ne bi suprostavili novoj kulturnoj orijentaciji. Međutim i tamo su jačali frontovi onih koji su od državnih vlasti tražili uspostavljanje novog kulturnog standrada, preko širenja francuskog kultrunog uticaja i učenja francuskog jezika – u cilju da definitivno bude brisan nemački kulturni uticaj i da konačno i u sferi kulture, bude očigledno da je nekadašnja monarhija mrtva.

Osnovnu transmisiju širenja francuskog kulturnog uticaja, činile su škole i univerziteti. Kulturna akcija je bezrezervno podržavala celovitu, integralnu Jugoislaviju i tako pridobijala podršku režima. Kulturno je delovano u svima oblastima Kraljevine, a posebno u oblastima pod nemačkim i italijanskim uticajem, a koje su kao i francuska kultura pripadale rimokatoličkom kulturnom krugu. U propagandno – kultrurnom nastupu istrajavalo se na podršci čitave armije tzv. francuskih đaka, od kojih su mnogi zauzimali čelna mesta u strukturama vlasti i činili društvenu, političku, ekonomsku, naučnu i kulturnu elitu Kraljevine Jugoslavije. Kulturni uticaj je kao svoj krajnji cilj imao uključivanje Balkana u francusku orbitu. Vlastima Kraljevine Jugoslavije takva kulturna politika Francuske išla je naruku, jer je afirmisala jugoslovensku državu, doprinosila nametanju jedinstvenog kulturnog standarda na čitavoj teritoriji države i utirala put formiranju iste kulturne svesti. Nakon pogibije kralja Aleksandra  ocenjivano je da francuski politički uticaj jači nego ikad, ali i da neki francuski sebični interesi izazivaju nezadovoljstvo prosečnih Jugoslovena.  U drugoj polovini tridesetih godina vidno je slabljenje francuskog kulturnog uticaja.

Francuska je iz Prvog svetskog rata izašla kao veliki vojni, politički i moralni pobednik. S druge strane, njena žrtva, izraženo ekonomski i demografski, bila je ogromna. Politički trijumf, koji se u prvom trenutku učinio impresivan, bio je veoma varljiv. Odredbe mira u Versaju vratile su Francuskoj Alzas i Lorenu, dobijene su bivše nemačke kolonije Kamerun i Togo, te takođe mandatno Sirija i Liban, što je francusko kolonijalno carstvo uvećalo, čineći da upravo u međuratnom periodu bude na svom vrhuncu; Nemačka kao poražena, dobila je veliko ograničenje armije kao i plaćanje velikih reparacija na ime ratne štete. Ali pored svega nabrojanog Vinston Čerčil je smatrao da se Francuska u međunarodno-političkom sistemu našla čak u nestabilnijoj i neizvesnijoj ulozi nego u periodu pre Velikog rata. Rusija je ispala iz igre francuskog evropskog i svetskog bezbednosnog sistema, usled boljševičke revolucije i međunarodne izolacije u kojoj se našla nakon nje. Nemačka je nakon davanja svojih graničnih teritorija, težila za revanšom, a anšlus Austrije je sve vreme visio u vazduhu nakon raspada Austrougarske, uz problem preko tri miliona Sudetskih Nemaca koji su gravitirali Nemačkoj. Amerika koje je dala vrlo važan doprinos Antanti u završnici rata, izolacionističkom politikom se udaljila od zbivanja u Evropi. Britanija je vodila jednu politiku distance prema francuskim zamislima opkoljavanja i nadziranja Nemačke, Italija je oživljavala svoje ekspanzionističke zahteve, pre svega protiv francuskih interesa, sa večitim pogledom prema Tunisu.Izgradnja sistema saveza i koordinirajućih država u Istočnoj Evropi prema Nemačkoj, ali i prema SSSR-u, trebalo je da bude supstitut oslonca francuskoj politici, usled nedostatka neke jače velike sile. Te države bile su, pre svega možda favorizovana Poljska, koje je služila i protiv Nemačke i protiv SSSR-a, Čehoslovačka, prevashodno zbog Nemačke, Rumunija prevashodno zbog SSSR-a i Jugoslavija koja se nije direktno graničila ni sa jednom od ovih dvaju država, ali je francuskim planovima predstavljala najvažniji faktor na Balkanu, kao i što su se ove poslednje tri država držale zajedno suprostavljajući se mađarskom revizionizmu (nezavisno od Francuske).

Francuska i Jugoslavija su u međuratnom periodu imale veoma razvijenu mrežu odnosa, koja se politički u najintezivnijoj fazi može oceniti kao strateško partnerstvo. Ovo je utoliko važnije bilo  za Jugoslaviju, dok je Francuska posle Versaja postala jedna od najjačih evropskih i svetskih sila – zahvaljujući i svom nikad većem kolonijalnom carstvu, dok je evropska hegomonija u nedostatku pravih velikih partnerskih država supstituisala lancem saveza uglavnom sa novoformiranim državama za evropske prilike srednje moći, Jugoslavijom, Poljskom, Čehoslovačkom i Rumunijom. Dakle Mala Antanta se može shvatiti kao savez koji je delovao pod najvećim uticajem Pariza. Uticaj na Jugoslaviju se zasnivao na nastavljanju starog saveza sa Srbijom, a pored vojnog, on je bio kao i ranije, ekonomski i kulturni. Za Beograd je najveći problem u međuratnom periodu bila nasrtljiva i ekspanzivna Italija, pa je Pariz dosta energije utrošio na primirivanje Rima sa kojim je i sam imao dosta problema. No budući da je za Francusku najveća briga bila Nemačka, u vreme njenog ponovnog jačanja od dolaska nacista, javlja se potreba da se nekako nagodi sa Rimom, čime su jugoslovenski interesi u odnosu na Italiju potisnuti u drugi plan, tim više što je tu politiku podsticao i London. Takođe je snažno podstican sporazum sa Hrvatima, koji je i postignut formiranjem banovine Hrvatske 1939, koji je bio nada (neuspešna) stabilizacije Kraljevine Jugoslavije. Realno stanje slabljenja uticaja i snage Francuske polovinom tridesetih, uz napred pomenute napomene, prosto je guralo Beograd u susret boljim odnosima sa Nemačkom kao pokušajem uspostavljanja sopstvene bezbednosti. Od proleća 1937. propada poslednji pokušaj Francuske da Beograd sačuva pod svojim dominantnim okriljem, čime Mala Antanta ostaje na papiru – a posle nestanka Čehoslovačke nestaje i formalno. U poslednjoj fazi, Jugoslavija pokušava da sačuva neutralnost i integritet pred turbulentnim vihorima Evrope, koji od 1. septembra 1939.prerastaju u svetski rat. 18. juna 1940. godine Francuska biva slomljena posle relativno kratkog učešća u ratu sarađujući na živ način sa Jugoslavijom i u tom poslednjem periodu(planove napada i nastupanja Nemaca u poslednjem trenutku Francuzi su dobili od jugoslovenske obaveštajne službe). Padom Francuske, uz ulazak Italije u rat na strani Nemačke, uz još neutralne SSSR i SAD, u gotovo porobljenoj Evropi, Jugoslavija se našla u najtežim iskušenjima, pokušavajući nekako da sačuva nezavisnost i integritet zemlje na Starom kontinentu – koji je goreo.

Od  početka Drugog svetskog rata naklonost – pre svega srpskog stanovništva u Kraljevini – prema Zapadnim demokratijama, a iznad svega prema Francuskoj bile je evidentna. U periodu od pada Francuske 1940. godine do ulaska Kraljevine Jugoslavije u svetski sukob početkom aprila 1941, velike simpatije uživao je pokret Slobodnih Francuza generala De Gola.  Po padu Jugoslavije, međusobno uvažavanje savezništvo i prijateljstvo predstavnika dvaju vlada u izbeglištvu (Jugoslovenske kraljevske i Komiteta Slobodnih Francuza) bilo je održavano i negovano na vrlo visokom nivou. General De Gol je izrazio svoje dodatne lične simpatije prema generalu Mihailoviću i njegovom četničkom pokretu. Tome treba dodati i izraženi antikomunizam francuskog ratnog vođe, što će u završnim godinama rata otežavati uspostavljanje odnosa sa partizanskim pokretom. Krajem rata dolazi do kontakata sa novim komunističkim vlastima, a tek neposredno po završetku i uspostavljanja diplomatskih odnosa.  De Gol, ali i službena Francuska su na različite načine ispoljili svoje nezadovoljstvo nakon hvatanja i pogubljenja Draže Mihailovića. Proganjanje od strane Titovog režima uglednih pojednica građanskog staleža koje su imali dugu tradiciju saradnje i negovanja francuske kulture, naročito u Beogradu i Srbiji, izazvali su nezadovoljstvo u Parizu prvih posleratnih meseci. Ipak službeni odnosi Francuske i FNR Jugoslavije su počeli da se odvijaju uzlaznom dinamikom i oni će sve više dobijati na intezitetu i sadržaju.

Neposredno posle II svetskog rata komunistička Jugoslavija je vezana za SSSR i druge istočnoevropske zemlje i saradnja sa Francuskom je površna, opterećena sa čitavim nizom problema. Nacionalizacija fabrika, gde je najkrupnije bilo pitanje problema rudarsko-metaluškog kompleksa Bor i Majdanpek. Drugo posebno osetljivo pitanje likvidacija generala Mihailovića, kao i suđenje kardinalu Stepincu, koje je posebno loše primljeno u desničarskim klerikalnim krugovima. Francuska diplomatija se u predratnim periodu oslanjala na niz jugoslovenskih proevropskih i profrancuskih pojedinaca i grupa u zemlji, najviše u Beogradu. To su bili predstavnici elite, intelektualci, kapitalisti, kulturni delatnici, koji su neposredno posle rata razvlašćeni, degradirani, imovina im je uglavnom nacionalizovana, neki su lišeni života ili slobode. Nova socijalistička vlast nije mnogo polagala na dotadašnju tradiciju jer ju je smatrala reliktom trulog kapitalizma, a posebno superiorna francuska kultura kao zaostavština velikosrpske hegomonije.

Situacija počinje se da se menja nakon 1949. posle sukoba Tita sa Staljinom tj FNR Jugoslavije sa Informbiroom, dolazi do poboljšanja odnosa zvaničnog Beograda sa tri glavne sile Zapada( SAD, Britanije i Francuskom), ali i do slabljenja veza Komunističe partije Jugoslavije sa Komunistčkom partijom Francuske koje je bila posle II svetskog rata prilično jaka. Odnosi sa Zapadnim silama se menjaju na političkom, vojnom i ekonomskom planu, sa Francuskom počinje otopljavanje odnosa na kulturnom. Ti odnosi se razvijaju, politički su išli sporom ali uzlaznom linijom uprkos preprekama koje su postojale, najviše po pitanju jugoslovenskih antikolonijalnih stavova. Kako su za zvaničnu Francusku, kolonijalni problemi u praksi bili sve veći, tako se i jugoslovensko prestrojavanje ka ideologiji antikolonijalizma (u ukupnom pravcu formiranja pokreta nesvrstanosti), pokazalo kao najveći gorući problem bilateralnih odnosa Pariza i Beograda. Kriza zvaničnih francusko-jugoslovenskih odnosa u kontekstu alžirskog problema rasplamsala se nakon Suecke krize u jesen 1956. godine. Priznavanje de jure nezavisnog Alžira od jeseni 1961, vezano za prvo zasedanje nesvrstanih u Beogradu, dovodi do daljeg pogoršanja, što je kulminiralo i povlačenjem ambasadora u proleće 1962. Ali nakon završetka alžirske krize zvanični odnosi dve zemlje se poboljšavaju, vraćaju na stari kolosek, iako hladni sve do smrti generala De Gola koji se nikad nije ni sastao sa Titom. Tokom sedamdesetih godina odnosi dve zemlje su u uzlaznom pravcu, mada se sumarno može konstatovati da Tito nije posebno vrednovao odnose sa  Francuskom, u odnosu na celokupnu prethodnu istoriju relacija dve zemlje. Tito je vodio diskontinuitet politike i na unutrašnjem i na spoljnjopolitičkom pravcu u odnosu na Kraljevinu Jugoslaviju i pre toga Srbiju. Njegova politika je bila - slaba Srbija – jaka Jugoslavija, a odnosi sa Francuskom su bili tretirani kao deo velikosrpske tradicije koja se nije posebno uklapala u njegov strateški koncept. Tito je svoju politiku bazirao na ekvidistnci  prema blokovima, iako je posebno korektno održavao odnose sa super silama - SAD i SSSR. Ipak u odnosu na prethodnu deceniju, jugoslovensko - francuski odnosi su imali uzlazni karakter. Posebno je porastao značaj Francuske zbog činjenice da je ona imala posebnu i najvažniju (uz Zapadnu Nemačku) ulogu u Evropskoj ekonomskoj zajednici.

Tokom osamdesetih godina SFRJ je posle Titove smrti na jedan fleksibilniji način pristupala međunarodnim odnosima, ali se njena pozicija sve više komplikovala iz bar dva razloga. Prvi je stalni porast unutrašnjopolitičke i socijalne napetosti, kao posledica neadekvatnog političkog sistema, koji nije mogao kvalitetno da funkcioniše u posttitoističko vreme. Ustav iz 1974. pokazao se kao neadekvatno rešenje, pošto je otežavao funkcionisanje jedinstvene države i podsticao dalji razvoj separatizma, pre svega u severozapadnom delu zemlje. Sa druge strane, deo političke elite pre svega Slovenije i Hrvatske u (kon)federalizovanoj Jugoslaviji, već se zalagao za raspad države. Drugi veliki razlog slabljenja pozicije SFRJ u međunarodnim odnosima, je popuštanje napetosti među blokovima, naročito od Gorbačevljevog dolaska na vlast u SSSR. SFRJ je bila sve manja važna kao međublokovska država, što se posebno moglo videti nakon perioda 1989.-1991, kada je došlo do raspuštanja Istočnog bloka i čak do postepenog urušavanja SSSR-a. Zapadne sile, pre svega ujedinjena Nemačka kao i SAD nisu pokazale interes za opstanak Jugoslavije, što je sve zajedno sa porastom unutrašnjih tenzija dovelo do oružanih sukoba i građanskog rata.

Privredna saradnja dve zemlje tokom sedamdesetih je postojala i rasla, iako je ozbiljno zaostajala u odnosu na Zapadnu Nemačku, kao i vojna saradnja koje je postojala i to posebno u smislu kupovine helikoptera. Kulturna i naučna razmena je napredovala, lagano se razvijala posebno preko Jugoslovenskog akademskog saveta koji je odobravao kulturnu razmenu sa inostranstvom. Kulturna saradnja je u poslednjoj deceniji postojanja bila lišena bilo kakve političke i ideološke cenzure, pa se dodatno razvijala. Međutim jačanje američke pop kulture na globalnom nivou uticalo je kao i u čitavom svetu, posebno od sedamdesetih godina, na smanjenje prostora za difuziju drugih kulturnih središta, uključujući donekle i Francusku; tako je vremenom uvoz američkih filmova daleko premašivao onaj iz Francuske, a slično je bilo i u oblasti zabavne muzike. Međutim u oblasti klasične muzike, slikarstva, prevođenih književnih klasika i nekih drugih oblasti, francuska kultura je i dalje bila visoko kotirana. Iako se broj viskoškolskih polaznika iz Jugoslavije povećavao u zemljama engleskog govornog područja (posebno SAD i V. Britanija) i Francuska je imala svoje značajno mesto, mada čini se ipak manje nego što joj je to po mogućstvima moglo biti ostvareno. U školskom sistemu SFRJ, vremenom je sve veći prostor davan engleskom u odnosu na sve ostale, iako je i tu francuski zadržao svoje solidno mesto.
Padom Berlinskog zida, nastaje trijumf Zapada, posebno Amerike, njenih vrednosti, kulture i ne manje važno - engleskog jezika. Nastaje uistinu Novo doba i politički kraj XX veka, koji je realno trajao od atentata u Sarajevu i početka Velikog rata, pa sve do kraja Hladnog rata i pada komunizma.  Za neke počinje Kraj Istorije(Fukujama), za druge neizvestan put ka novoj multipolarnosti  sveta…

Zaoštravanje unutrašnje političke situacije u SFRJ  odražava se i na jugoslovensku dijasporu u Francuskoj, koja se i sama deli sve više po nacionalnom obrascu i političkom opredeljenju. U Francuskoj, za razliku od nekih drugih zapadnoevropskih zemalja, poput recimo Nemačke, dijaspora srpskog etničkog porekla je brojnija od hrvatske. Emigraciju srpskog porekla čini nekoliko generacija, međusobno podeljenih po političkom opredeljenju. Politička emigracija koja se formirala u Francuskoj nakon Drugog svetskog rata obuhvatala je mahom četnike, političare, inteligenciju građanske provinijencije. Njima treba dodati zatim kasnije i pristigli veliki broj emigranata iz ekonomskih razloga koji je bio na privremenom radu. Politička emigracija sa jugoslovenskog prostora je permanentno sa pojačavanjem krize u SFRJ, dobijala i sve veći prostor u francuskim medijima. Francuska javnost nije bila posebno upućena dotle u jugoslovenske podele, naviknuta da još od 1918. godine posmatra južnoslovenski prostor kao jednu državnu i društvenu celinu, naravno čuvajući pri tom svoj politički i kulturni oslonac u zvaničnom Beogradu i po inerciji tradicije najviše u srpskom etnosu u celini. Sa druge strane zahvaljujući izvesnom uticaju katoličke crkve, postojale su i raširene simpatije prema Sloveniji i Hrvatskoj. To je u isto vreme i jedan od paradoksa francuske politike na južnoslovenskom prostoru, da ima najveći politički i kulturni oslonac u srpskim zemljama, a da sa druge strane, preko katoličke crkve ima posebnu bliskost upravo sa Hrvatima i Slovencima. Iako su brojčano bili malobrojniji od srpske dijaspore u Francuskoj, emigranti iz Hrvatske pa i Slovenije, su imali izvestan uticaj u francuskom javnom životu.

Devedesete(XX vek) - Krajem osamdesetih početak razvoja jugoslovenske krize i njena eskalacija se vremenski poklapa sa tektonskim promenama u istočnoj Evropi, a potom i na prostoru SSSR-a. Istina kada je novo srpsko rukovodstvo tokom 1987. godine preuzelo vlast u Srbiji, a potom i tokom 1988. godine učvrstilo svoju poziciju i u Vojvodini i Kosovu, da bi januara 1989. dobilo institucionalnu podršku i u Crnoj Gori, međunarodna situacija nije odmah bila obuhvaćena velikim promenama. Ovo se desilo upravo krajem 1989. godine – ujedinjenje Nemačke, a naročito tokom 1990.– promenama režima u Istočnoj Evropi. Paralelno sa povećanjem turbulencija u Istočnoj Evropi, francuska politika je sve opreznija posmatrala povećanje napetosti u SFRJ, prvo organizovanje izbora u republikama 1990, ali ne i na saveznom nivou. Tokom 1991. godine dolazi do daljeg porasta suprostavljenosti među rukovodstvima jugoslovenskih republika, što se dešavalo u bitno izmenjenoj konstelaciji odnosa u međunarodnom okruženju, gde je faktički postojao samo jedan blok i gde je i sam SSSR doživljavao svoju agoniju.

Rukovodstva Hrvatske i Slovenije su optirale za demontažu Jugoslavije, Srbija i srpski narod je želeo da ostane zajednička država, sa jačanjem federalizma ili ostanka bar status quo-a. Srbi su imali veliki razlog za brigu zbog lošeg iskustva tokom II svetskog rata, kada je zbog delovanja hrvatskih ustaša broj Srba u Hrvatskoj prepolovljen, a  kao relativna većina u BiH su postali manjina, druga po brojnosti ( iza muslimana – kasnije nazvanih Bošnjaka, a ispred katolika – Hrvata).  U Kraljevini Jugoslaviji  Srbi su činili trećinu stanovništva na Kosovu i Metohiji, da bi njihov broj uoči raspada pao na ispod 15%( delom zbog zabrane vraćanja kolonista koju je branio Titov komunistički režim, delom zbog manjeg demografskog potencijala u odnosu na Albance). Srbi su dakle smatrali da im je jedino moguć opstanak u nekoj formi Jugoslavije, gde su mislili da im je rešeno nacionalno pitanje, ili u nekoj velikoj autonomiji tipa državnosti u slučaju odvajanja separatističkih republika. Separatističke republike nisu želele da žive u saveznoj državi, a u  slučaju opstanka krnje Jugoslavije to dalje ne bi želeli ni Muslimani u BiH, kao ni Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija.

Srbija je često, zahvaljujući pre svega nemačkim medijama nekad neopravdano, nekad čak i namerno označavana kao glavni uzročnik ratne drame. Sukob u Hrvatskoj je bio sukob sa jedne strane između Hrvata i Srba ; i između savezne armije i  Hrvatske sa druge strane. Srbija samo po sebi nije imala pretenzije protiv Hrvatske. Ali pitanje koje je figurisalo iznad svih drugih pitanje je bilo ako Hrvatska ima pravo da se odvoji od Jugoslavije, onda zašto i Srbi koji žive u Hrvatskoj ne bi imali pravo da ostanu u okviru Jugoslavije. Srbi nisu želeli da biraju između kofera i mrtvačkog sanduka. Njihovi najcrnji strahovi bivaju opravdani zbog same prirode političkog režima koji je uspostavlljen u Hrvatskoj i koji u njima budi previše ružnih uspomena. Pošto su preuzeti simboli iz Nezavisne Države Hrvatske Ante Pavelića, zatim prema novom ustavu Hrvatska postaje država samo hrvatskog naroda ; Srbima je dat status nacionalne manjine bez posebnih prava  i takav položaj Srbi nisu mogli nikako da prihvate. Srbi koji su živeli i sada ratovali u administrativnim granicama Hrvatske želeli su na neki način da zato uspostave vlast na teritoriji nekadašnje Vojne krajine (graničnog dela Austrougarske prema Turskoj) i da kao entitet ostanu u krnjoj Jugoslaviji (po uzoru na Severnu Irsku u Ujedinjenom Kraljevstvu, ostajući izvan Republike Irske).
Francuska javnost i mediji su u događajima u SFRJ u početku imali izvesno uzdržaniji stav i manje apriorno opredeljen u odnosu na nemački, a potom i SAD; ukupna slika u svakom slučaju nije bila crno-bela kao u većem delu nemačke javnosti.

Predsednik Miteran je imao početkom krize oprezan stav i drugačiji u odnosu na nemački i koji je na žaljenje nemačkih medija odbio da u jugoslovenskom sukobu imenuje agresora i onoga na koga je agresija izvršena. Znao je da je istorija Srbije i Hrvatske puna teških drama i znao za nesreću Srba u toku Drugog svetskog rata, kada su mnogi Srbi izgubili život u hrvatskim logorima jer je Hrvatska pripadala nacističkom bloku, ali ne i Srbija. S druge strane akademik Žan  Dormeson u poseti Dubrovniku sa Bernarom Kušnerom i Andre Gliksmanom zauzima drugačiji stav i drugačije tumači istinu i utičući na javno mnjenje  u Francuskoij. Opredeljuje se za priznanje nezavisnosti Hrvatske, znajući da je u proteklom ratu bilo fašista među Hrvatima, kao i u Nemačkoj, ali tvrdeći sada da se hrvatski narod zalaže za svoju nezavisnost i da se skoro bez oružja suprostavlja bezobzirnoj ratnoj mašini. Smatra da je demokratska Srbija saveznik i prijatelj Francuske, da Francuzi vole Srbe jer oni predstavljaju slobodu nacionalnu nezavisnost, demokratiju... Ali da ako oni okreću leđa tim vrednostiima da bi sačuvali nacionalističko komunistički režim u raspadanju, da se onda treba  toga i čuvati.

Francuska te jeseni 1991. se nalazila u delikatnoj situaciji u formiranju spoljnjopolitičkih stavova. Sa ujedinjenjem Nemačke, kolapsom SSSR-a, postepeno prisiljava Pariz da više vodi računa i o stavu zvaničnog Bona tj. Berlina, a i da znatno više uvažava ionako snažan uticaj Vašintgtona. Nemačka naglo dobija sve veći uticaj u Evropi, SAD indirektno, kao i u celom svetu. Francuska taktizira, pokušavajući da umeri(izbalanirsa) nemačku politiku prema SFRJ, sa druge strane da je kanališe u pravcu zajedničke evropske politike koja se profiliše. Ovi procesi postepeno utiču da francuske suptilne simpatije prema Srbima postanu uzdržane i da se manifestuju zalaganjem za principijelnu politiku u jugoslovenskoj krizi, koja bi se vodila zajednički unutar Evropske zajednice, uvažavajući  pri tome snagu i odlučnost nemačkog stava.

Badinterova komisija svojim nalazom objavljuje da se federacija raspada i da bi republičke granice trebalo da postanu međunarodne, naravno pod određenim opštim i posebnim uslovima. Pre vremena Nemačka, Austrija i Vatikan priznaju Sloveniju i Hrvatsku, bez dogovora sa drugim državama Evropske unije. Francuska i ostale zemlje je kasnije prate (priznajući raspad kao neminovnost), ali pre svega žrtvujući Jugoslaviju spram Mastrihtskog sporazuma i rađanje nove Evrope, u kojoj hteli ili ne hteli to da priznamo, ujedinjena Nemačka postaje vodeća sila, što je i početkom jugoslovenske krize superiorno i dokazala.
Početkom 1992. u Francuskoj se na jedan veoma suptilan način prišlo problemima Bosne i Hercegovine, pokušavajući na svaki način da se izbegne krvavi scenario već ostvaren u Hrvatskoj. U isto vreme se pokušalo prići problemu, sa željom da se postigne zadovoljavajuće rešenje koliko je moguće za sve strane i da se izbegnu nametnuta rešenja. Ali odbacivanjem Kutiljerovog plana i proglašenjem nezavisnosti BiH, bez postignutog rešenja započinje građanski rat. Srbi ga svakako nisu hteli, isti im je nametnut, ali i odgovor srpske strane je bio brz i često brutalan. Francuski predsednik Fransoa Miteran iznenada posećuje Sarajevo 28. juna 1992 , kada prekida delimičnu opsadu grada i time pomažući muslimanskoj strani,  ali indirektno i sprečava vojnu intevrenciju protiv Srba zamišljenu već u kabinetima Nemačke i  Amerike.
Sankcije, pretnja vojnom intervencijom, medijska satanizacija Srba i predsednika Srbije Miloševića kao i vođa bosanskih Srba imala je svoj danak u Francuskoj, iako je predsednik Francuske insitirao na sprečavanju rata, embargu protiv dotura oružja zaraćenim stranama i naročito protiv jednostrane vojne intervencije. Veliki i izuzetno negativan medijski udar na srpsku stranu, predstavljao je tokom avgusta 1992. izveštavanje  dela zapadnih medija o postojanju niza logora na području srpske teritorije u BiH, gde su bili stacionirani Muslimani i u manoj meri Hrvati, ratni zarobljenici, koji su po tim izveštajima  - podsećali na koncetracione logore iz Drugog svetskog rata.U svojoj knjizi  Pier Pean - Le Monde selon K( Svet prema K(ušneru) ukazuje se zapravo da su Bernar Kušner i organizacija Lekari bez granica, odgovorni bar kad je reč o francuskim medijima, a delom i šire kada je u pitanju čitav Zapad,  za pripisivanje različitog oblika etničkog čišćenja prevashodno srpskoj strani. Kušner (zajedno sa još nekim intelektualcima tipa Anri-Levija, Gliksmana, Finkelkrota) je nastavio da širi sliku po Francuskoj i svetu o Srbima kao genocidnom narodu. Po Kušneru, koji je tada bio ministar u francuskoj vladi, kako primećuje Pean, ne samo da su Srbi nesumnjivi inicijatori etničkog čišćenja i koncentracionih logora, već je samo srpsku stranu optuživao za ovakve zločine, iako je bilo jasno da to rade i druge dve zaraćene strane (Muslimani i Hrvati u obračunu sa Srbima, a od 1993, i u međusobnom ratu). Izveštaji grupe novinara i lobija koji je pomagala grupa Lekara bez granica na čelu sa Kušnerom zapalila je medijski Francusku i Zapad, od kada je pozicija Srba u javnom mnjenju postala neuporedivo gora nego dotle. O tome da su navedeni sabirni logori za zarobljenike imali bilo kakve veze sa egzekucijom nema dokaza i Pean navodi da su čak i američke obaveštajne službe došle do takvog zaključka. Lekari bez granica dobivši dva miliona dolara samo za spotove u tri nedelje, prave iste, angažuju glumce i prave plakate gde su Srbi asocirani na naciste, a Milošević na Hitlera. Pean je tvrdio da to nije slučajno i da se radilo o dobro organizovanoj i subvencionisanoj akciji u Francuskoj kao deo opšte akcije na Zapadu, gde su se Kušner i Lekari bez granica nalazili u izvšrnoj poziciji( slične tvrdnje su iznosili i drugi autori M. Floquet i R. Brauman). Time otežana medijska slika srpske strane, značajno će uticati na dalji tok ponašanja zapadnih sila u jugoslovenskoj krizi.

Mnogi generali i komandanti su smenjeni pre vremena zbog uravnotežene slike u ratu u Bih – Nambijar, Mekenzi, zatim i oprezni francuskih generali Morijon i Kot. Usled sve većeg pritiska za bombradovanje Srba u Bosni treba navesti i mišljenje genarala Galoa da treba biti oprezan u potencijalnoj upotrebi sile na ovim prostorima kada se radi o zapadnim zemljama:” Ne priliči Francuskoj da se priključi eventualnoj akciji zemalja Atlantskog saveza protiv srpskih položaja u Bosni. Ne bombraduje se narod koji je u dva navrata izabrao stranu Francuske u ratu i platio svoju borbu gubitkom većim od dva miliona ljudi. Sem toga jedna zemlja koja je bila pod surovom okupacijom Turaka, zatim mučena od hrvastkih ustaša i muslimanske SS handžar divizije i maltretirana 35 godina od maršala – predsednika Tita, takva država bar zaslužuje da se pregovara o njenoj budućnosti”. General Morijon sa svoje strane opisuje da je jedna od ključnih igara muslimanskog rukovodstva, bila ta da se mnogobrojni dogovoreni prekidi vatre ne održe i da za to bude optuživana sprska strana, što bi u krajnjem slučaju dovelo do priželjkivane (izgleda načelno i obećane) američke vojne intervencije u korist Muslimana kontra Srba. Nezadovoljstvo francuskih komandanata stanjem na terenu govori da su informacijekoje su loše su brojne… da treba prestati sa manihejstvom koji svu krivicu pripisuju samo jednom taboru. Kao primeri se ističu pominjanje 14 srpskih logora, ali niko ne govori o 10 muslimanskih i 8 hrvatskih logora koji takodje postoje…Takodje da niko nije hteo da proveri sumanute brojke po kojima su Srbi silovali 60000 žena, glasine koje je podgrevao i lansirao Zagreb. Ozbiljna istraga je došla do užasne brojke od 10000 slučajeva silovanja, ali i do uverenja da je ova praksa bila svojstvena svim zaraćenim stranama.

Važan faktor u popuštanju međunarodnog pritiska na Srbe bilo je otpočinjanje otvorenog sukoba izmedju Hrvata i Muslimana u BiH. To je znatno popravilo poziciju srpske strane i otupelo oštricu onih snaga koje su se zalagale za vojnu intervenciju Zapada. Sledećih godinu dana sukobi u Bosni su predstavljali zapravo rat svih protiv svih, ili preciznije Muslimana sa Srbima i Muslimana sa Hrvatima, pošto su tokom 1993-1994 sukobi izmedju Srba i Hrvata gotovo u potpunosti utihnuli u tom periodu.

Tokom proleća 1995. situacija u BIH je zamrznuta. Zatim SAD jednostrano podržavaju muslimansku stranu i za ovu priliku isforsiranu  muslimansko - hrvatsku koaliciju, usmeravajući ih protiv srpskih trupa u Bosni. U isto vreme SAD su zajedno sa Nemačkom pomogli režim Tudjmana i hrvatsku vojsku  u agresivnim namerama u obračunu sa Republikom Srpskom Krajinom. Pokrenuta akcija Oluja početkom avgusta 1995. uništava srpske pozicije u Hrvatskoj i čineći najveće etničko čišćenje posle II svetskog rata izbacujući preko 250.000 Srba iz Hrvatske i na taj način uz ranije izbeglice, broj Srba u Hrvtaskoj je smanjem za preko 90% predratnog. Posle velikog zločina u Srebrenici, moralna stvar srpske strane je dalje bila poljuljana, sledi nova ofanziva i prvo bombradovanje NATO-a kao i konsekutivno smanjenje teritorija pod kontrolom Srba, kraj rata i početak pregovora u Dejtonu.

Dejtonski mirovni sporazum koji je potom svečano potpisan i u Parizu, došao je kao kraj teške, poslednje ratne godine u Bosni i Hercegovini. Postignut je kompromis zaraćenih strana, gde je svoj doprinos u okviru Kontakt grupe dala i francuska politika. Kada je u pitanju srpska strana, ona može u principu da bude zadovoljna njenim činjenjem, sem u završnih nekoliko meseci ratnih sukoba. Tada se zvanični Pariz stavio na stranu srpskih protivnika  i to u veoma važnim trenucima kada se odlučivao ishod višegodišnjih sukoba, ne samo u Bosni već i na području zaštićenih zona u Hrvatskoj. Sa tradicionalno naklonjenoj prema Srbima ruskoj politici, ali sa Jeljcinovom Rusijom koja je u dubokoj krizi i sopstvenim problemima, srpska  strana se našla u veoma teškom medjunarodnom okruženju tih godina.

Tokom perioda nakon Dejtona, političari i društvena javnost Francuske više pažnje je pokazivala prema SRJ(Saveznoj republici Jugoslaviji  tj Srbiji i Crnoj Gori), kada je u pitanju srpski faktor u celini. Protesti opozicije u Srbiji nakon lokalnih izbora u zimu 1996-97, pokazali su da zvanični Pariz svoje simpatije pokazuje prema opozicionim strankama. Tokom perioda razvoja Kosovskog problema 1998. Francuska politika je bila prilično uzdražana. Predsednik Širak se postepeno priključio pritiscima Zapada prema SRJ, mada je sve vreme Pariz imao umerenije stavove prema srpskoj strani od SAD, Britanije i Nemačke.  Francusko rukovodstvo je sve više pokazivalo spremnost da na neki način učestvuje u potencijalnoj oružanoj intervenciji prema SRJ, ako do toga uopšte dodje na kolektivnom nivou Zapada, ali je u isto  vreme u praksi pokazivalo nespremnost da se saglasi da to takve akcije uopšte dođe.

Ali američka pripremana intervencija još od maja 1998., je posle veoma sumnjivog povoda u selu Račku januara 1999.  i počela 24. marta 1999. ;  i u njoj su učestvovali i pridruženi francuski avioni. Francuska, iako svojim statusom nije direktno integrisana pod komandu NATO-a, bila je uključena u agresiju Atlantskog pakta predvodjenog SAD protiv SR jugoslavije, van odbrambene teritorije zemalja NATO-a i bez odbobrenja Saveta bezbednosti UN. To će ostati dugoročno velika mrlja na novovekovnoj tradiciji prijateljstva dva naroda – francuskog i srpskog. Ostaje i činjenica da su  francuski političari i vojni predstavnici odbili da daju saglasnost da snage NATO  napadnu mostove na Dunavu i Beogradu  i izuzetno držanje francuskog majora Binela koji je srpskoj strani otkrio planove i namere NATO pakta pre samog bombardovanja.

XXI vek - Smena političke vlasti u Srbiji oktobra 2000. godine naišla je na simpatije zvanične francuske politike i samog predsednika Širaka. Prva poseta novog predsednika SRJ Koštunice bila je upravo Francuskoj. Francuska je imala i dalje odredjenu ulogu na srpskom etničkom prostoru tokom ovog perioda na više načina. Njene mirovne snage su se nalazile u okviru medjunarodnih snaga pod platformom UN  i u BiH i na prostoru južne srpske pokrajine Kosova i Metohije saglasno Kumanovskom sporazumu i rezoluciji Saveta bezbednosti UN 1244. Francuske jedinice su se pokazale uglavnom korektno i uspešno su obavljale svoj posao. To je posebno došlo do izražaja u vreme naleta i pogroma Albanaca prema Srbima 14-17. marta 2004, kada je profesionalno delovanje francuskog kontigenta umanjilo posledice nasrtaja na živote Srba i drugih nealbanaca kao i na srpska materijalna I kulturna dobra na KiM. U tom pravcu i francusko javno mnjenje, nešto popravlja svoju sliku prema srpskim interesima u odnosu na prethodne godine.

Dolaskom na vlast predsednika Sarkozija, Francuska u mnogo čemu inkorporira svoju politiku u američku, od integrisanja svoje komande u NATO pakt, do usvajanja neoliberalnog koncepta po matrici anglosaksonskog pogleda na svet.  Fundamentalno se menja i odnos prema srpskom pitanju i sa notornim mininistrom inostranih poslova Bernarom Kušnerom (čije će delovanje, uz odredjeni broj intelektualaca na jugoslovenskom prostoru ostati upamćeno, kao nešto što jako odudara od francusko –srpskog prijateljstava) zvanično priznaje nezavisnost Kosova 2008. po konceptu anglo-američke politike, čime se ozbiljno narušavaju odnosi Francuske i Srbije ; i to posebno u sklopu strateških želja Srbije da pristupi Evropskoj uniji, čime se na dramatičan način otežava taj strateški cilj, kao i uopšte koncept strateškog približavanja našim zapadnim “prijateljima”…

Čini se da u tom pogledu Francuska počinje da sledi koncept anglosaksonskih sila u antagonizmu sa Rusijom ; a po Brodelovom modelu elemenata dugog istorijskog trajanja - Srbi kao pravoslavan narod kao i Rusi, potom Sloveni takodje kao i Rusi i sa izuzetno prijateljskim medjusobnim istorijskim iskustvom, predstavljaju bliske narode, koje druge sile smatraju - nepovratno srodnim i bliskim. U tom pravcu geopolitički je teško odvojiti srpski narod od pozitivnog odnosa sa Rusijom i obrnuto. Ono što čini složenost francusko-srpskih odnosa povodom ovog geopolitičkog antagonizma anglosaksonskih sila i Rusije važnim, je upravo da se Srbi smatraju bliski Rusima. U tom pravcu, je delom odnos drugih velikih sila prema Srbima (“ruskim saveznicima na Balkanu”) bio prožet tom komponentom, a često upravo odnosom tih zemalja  prema samoj Rusiji, mada je daleko od istine da se tu može staviti bilo kakva jednačina,  reč je samo o izvesnim tendencijama. Ako Francuska i dalje podrži  američki model  geopolitike, sigurno je da možemo očekivati da će se napred navedena matrica slediti, uprkos ranijoj tradiciji dva naroda i osećanju koje ti narodi  imaju jedni za druge.

U ovom trenutku je nejasno na kojoj strateškoj poziciji se zasniva Francuska kako vrednosno tako i geostrateški. Iako proklamuje vrednosti humanizma i laiciteta, često u svojoj intervencionističkoj politici direktno ili indiirektno dovodi do rezultata suprotnim tim vrednostima.  Rat u Libiji je uklonio jednog manjeg diktatora, ali više laičkog opredeljenja i vrlo umerenog muslimana, uzrokujući strašan gradjanski rat i dolazak Al Kaide i Islamske države. Podrška opoziciji u Siriji, (na momente i Al Nusra frontu -koji radi dobar posao – Loran Fabijus) dovodi do slabljenja drugog umerenog laičkog režima i otvara put najcrnjim fundamentalistima modernog doba. Nekad prva zaštititnica hrišćana na Bliskom Istoku, tokom čitavog XIX veka i većeg dela XX veka, na početku XXI veka kao da napušta taj koncept, relativizujući vrednosti  i ostavljajući taj prostor da se njime bavi Rusija u zaštiti laičkih muslimana i hrišćana kojima preti nestanak. Ima se utisak da je jedna od opcija Francuske u novom svetu  opšte približavanje Americi i Britaniji, njihovim kopiranjem i učvrščivanjem dalje pozicije u NATO-u, kao mogućnosti borbe za resurse u sledećim decenijama XXI veka, upravo po ugledu na kolonijalne ratove i na pr. intervenciju u Libiji 2011. Pristalice mondijalizma, američkog imperijalizma, kao deo panmondijalne elite, vide mogućnost svoje zemlje kao tesnog saveznika anglosaksonskih sila i NATO-a. Francuska bi na taj način bila sila od ugleda u homogenizovanom Zapadu, gde bi se političkim i vojnim pritiscima i prednošću nad ostalim svetskim centrima moći mogla izdejstvovati i ekonomska prednost za sve članice koalicije. Takodje bi zahvaljujući tešnjim odnosima sa SAD mogla da dobije i povlašćen položaj u medjunarodnim, političkim i finansijskim telima gde Amerika ima dominantan uticaj poput MMF-a, STO, Svetske banke i sl…

Nasuprot tome postoji solucija čuvanja nacionalne suverenosti Francuske sa svim onim što ona čini, a to je samostalno nuklearno oružje i moćno konvencionalno naoružanje dovoljno za čuvanje nacionalne suverenosti, stalno mesto u Savetu bezbednosti OUN, privredni i politički « peterac » francuske politike koji čini zadržavanje Francuske zajednice i Frankofonije -  uz ojačavanje te svoje praktično samostalne planetarne pozicije sa izvesnim labavijim oblikom strateškog povezivanja sa Nemačkom i Rusijom, uz zadržavanje tesnih veza sa NATO, što je koncept sa više podvarijanti. Čini se da bi ovakva stara neodegolisitička varijanta mogla imati za cilj veći manevarski prostor Pariza, skopčan sa manje rizika i neizvesnosti od solucije utapanja u NATO i homogenizovanu koaliciju sa centrom oko SAD.

Francuska se oseća, ima se utisak pomalo nesigurno u pogledu svog trenutnog mesta u svetu i u iskušenju je da izvrši definitvni spoljnjopolitički zaokret : od degolističkog isticanja nezavisnosti, uticajnosti i ravnoteže, ka pristupu koji je militaristički, moralistički i okcidentalistički. I vojna intervencija često uspeva u tome da osećaj bespomoćnosti zameni privremenim osećajem pobede : umesto nekadašnjih ratnih priča, medijske reportaže stvaraju još veći spektakl patnje. Opravdanje za takvu politiku glasi : moralno je tako postupiti. Svi mogući odgovori na krizu svode se na osudu, sankcije i isključivanje. Moralizovanje ispunjava prazninu u kojoj je nekad bila diplomatija, s obzirom na to da je u demokratskom uredjenju teže primorati ljude da prihvate tajnovitost i pravdanje postupaka, pomoću krupnih nacionalnih interesa. Ovakav moralni pogled na svet vodi poreklo iz okcidentalizma koji je došao na mesto ideologije francuske (a i američke) izuzetnosti kada je reč o opravdanjima. Ima se utisak da u Francuskoj mnogi smatraju da su ispostava civilizacije na umoru i svojevoljno se svrstavaju sa SAD kao predvodnikom slobodnog sveta čije želje mogu samo da se nagadjaju ; a svako doba ima svoje načine prikrivanja tišine, jednom ispraznom retorikom.

U svetu ubrzane globalizacije, kolektivni strah nastupa usred osećaja nemoći, a odatle i gubitak samopuzdanja. Evropske integracije znače dovodjenja u pitanju nacionalne suverenosti, a globalizacija lišava ekonomske vlasti jednu zemlju koju je oblikovala merkantilistička politika. Demokratiji kojom upravljaju mediji najviše odgovara inertnost, interesne grupe i sterilno stanje izazvano dvopartijskim sistemom. Francuski manjak samopouzdanja (kao i mnogim drugim zapadnim zemljama) ima veze i sa promenama kojima se izgleda ne može upravljati – način života se korenito promenio u poslednjim decenijama usled slabljenja porodičnih, verskih i društvenih struktura pred nastupanjem individualizma i konzumerizma. Manjak samopuzdanja nije iznenadjenje otkad je napredak tehnologije smenio napredak čovečanstva, kultura postala roba, blagostanje  ekonomski imperativ, a liberalna demokratija jedini horizont. Stanovništvo Francuske danas, čini se da zahvaljujući migracijama otelotvoruje raznolikost celog sveta, ali i sve njihove sukobe. U tom svom raznolikom svetu važno je koji će izbor učiniti Francuske, da bi izbegla sukobe i bila ono što je oduvek idealistički težila da pretenduj da bude – zemlja otvrenosti, progresa, kulture i slobode.
Srpski faktor ima u Francuskoj mogućnost da upravo kroz nju ostvari kvalitetnu saradnju na Zapadu to na najbolji mogući način, prevazilazeći svoja ograničenja kao i mnoge zablude uzrokovane izolacijom i zlehudom sudbinom. Srbija i srpski narod u celini, treba da neguju svoje tradicionalno prijateljstvo sa Francuskom, imajući u obziru sve teškoće i neizvesnosti sa kojima će se naći u budućnosti gde su praktično otvorene sve opcije kao moguće. Sa druge strane i Francuskoj je značajno da na Balkanu zadrži svog saveznika, srpski narod, koji i sam tradicionalno simpatiše i da model srednjeg istorijskog trajanja pretvori u dugi ili bar pouzdaniji. To može pored politike i ekonomije, najbolje učiniti kulturom, kao jednom od najvažnijih nacionalnih kultura u okviru svetske civilizacijske baštine ; koja je inače takođe ugrožena mondijalizacijom i težnjama unifikacije i stvaranjem globalne kulture sa predominantnom ulogom amerikanizma. Francuska zato mora podupreti razvoj evropske ideje, redefinisati je, okrenuti progresu, humanitetu, ali i autentičnoj kulturi, kao i samostalnom putu. Ideja stvaranja Evropskog univerziteta u svakoj zemlji bi mogla biti nova forma edukacije, integrisanog obrazovanja i put širenja najboljih ideja, za novo doba Evrope. Tako bi i ovde danas, naša zamisao da započnemo u Beogradu jedan novi projekat, sa Kućom francusko-srpskog bratstva (prijateljstva) bio ne samo omaž prošlosti, već upravo zalog budućnosti dva naroda, ali ne samo po sebi kao cilj, već kao način da na ovim prostorima gradimo ideje slobode, jednakosti, bratstva i istinskog univerzalizma, kao i novu Evropu, kulture, otvorenosti, tolerancije i sveukupnog razvoja. Beograd 08.4.2017, govor na konferenciji Prijatelja srpsko-francuskog brats